ضرورت آموزش شهروندی جهانی(GCED) در برنامه درسی مکاتب
ضرورت آموزش شهروندی جهانی(GCED) در برنامه درسی مکاتب
مقدمه
اصطلاح آموزش شهروندی جهانی یا(GCED) Global Citizenship Education در کشور ما خصوصاً در حوزه تعلیم و تربیه کمتر مورد کاربرد بوده و معلمین با این موضوع آشنایی چندانی ندارند. در واقع دنیای امروز متکی به تکنالوژی و ارتباطات در جهت جهانی شدن است و ابعاد مختلفی اعم از دولت‌ها، سازمان‌ها و در کل جوامع بشری سرنوشت‌شان را از این طریق باهم پیوند می‌زنند.
رهبران جهان در سال 2015 اهدافی را تا سال 2030 تعیین کردند که موسوم به اهداف انکشاف پایدار سازمان ملل متحد [1]( SDGs 2030) Sustainable Development Goals شد و متعهد شدند که با تشریک مساعی هم بتوانند تا سال 2030 به آن دست یابند. آموزش شهروندی جهانی یکی از موارد مهم جهانی است که شاخص هفتم، هدف چهارم اهداف انکشاف پایدار ملل متحد را دربر می‌گیرد. با توجه به این امر، نهاد های‌که در امر پیشبرد اهداف چهارم و یا پنجم انکشاف پایدار ملل متحد در کشور فعالیت دارند، ایجاب می‌کند تا با روند آموزش شهروندی جهانی آشنایی داشته و آنرا در چوکات فعالیت‌های تعلیمی و آموزشی شان درنظر بگیرند. در این مقاله سعی شده است تا با استفاده از متون انگلیسی و تجربیات آموزشی در امر مربوطه استفاده صورت گیرد و مقدمه ای برای برنامه‌های بعدی در حوزه تعلیم و تربیه باشد. چون کشور ما جزء از جامعه بین الملل متعهد شده است که تا سال 2030 به اهداف متذکره ناییل آید. از اینرو نیازمند برنامه‌های عملی در حوزه‌های گوناگون است که یکی از آن برنامه آموزش شهروندی است که به تشریح آن می‌پردازیم.
- آموزش شهروند جهانی چیست؟
آموزش شهروندی جهانی یا GCED یک آموزش تحول گرا است که می‌تواند دانش، مهارت‌ها، ارزش‌ها و نگرشی را که یادگیرندگان برای تأمین امنیت جهان نیاز دارند، ایجاد کند که عادلانه، صلح آمیز، تحمل پذیر، فراگیر، ایمن و پایدار باشد.
آموزش شهروندی جهانی مبتنی بر اصول جهانی حقوق بشر، برابری جنسیتی، عدم تبعیض، عدم خشونت و احترام به همه است و همه جوامع را از دید انسانی می‌نگرند. شاید تصور گردد که آموزش شهروندی جهانی نوع جدیدی از آموزش است. باید گفت که GCEDدارای مفهوم آموزشی کاملاً جدید نیست. در عوض، مؤلفه‌های قابل توجهی از آموزش‌های مختلف را در بر می‌گیرد که باعث می‌شود آموزش مرتبط با آن به طور فزاینده ای در جامعه پیچیده متصل شود. به گونهء که روش‌ها و تئوری‌های مورد استفاده در سایر زمینه‌های آموزشی از جمله آموزش حقوق بشر، آموزش صلح، آموزش برای توسعه پایدار و آموزش برای فهم بین المللی استفاده می‌شود. اگرچه این زمینه‌های تعلیم و تربیه از نظر محتوایی و موضوع متفاوت است. به طور عامیانه یک هدف مشترک را دنبال می‌کنند و دنیایی عادلانه تر، صلح آمیز تر و با ثبات تر می‌سازند.
- ابعاد مفهومی و کلیدی GCED چیست؟
سازمان یونسکو در مشورت با متخصصان سراسر جهان، ابعاد مفهومی و کلیدی GCED را در حوزه تعلیم و تربیه و توسعه اهداف آموزشی، نتایج یادگیری، برای توسعۀ پایدار نیز مطرح کرده که بطور فشرده از آن در ذیل می‌توان برشمرد:
- ابعاد کلیدی مفهومی GCED و (ESD) Education for Sustainable Development عبارت از مهارت‌های شناختی دانش‌آموزان، درک و تفکر انتقادی در مورد مسائل جهانی و وابستگی متقابل، همبستگی کشورها و جمعیت‌های مختلف می‌باشد.
- مهارت‌های اجتماعی- عاطفی، همبستگی یادگیرندگان به احساس مشترک بشریت، به منظور اشتراک گذاری ارزش‌ها و مسئولیت‌ها، احساس همدلی، همبستگی و احترام به تفاوت‌ها و تنوع را نشان می‌دهند.[2]
- مهارت‌های رفتاری، یادگیرندگان به طور موثر و مسئولانه در زمینه‌های محلی، ملی و جهانی به منظور جهان صلح آمیز و پایدار عمل می‌کنند.
- آموزش شهروندی جهانی (GCED) بر اساس رویکرد یونسکو:
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (UNESCO)دیدگاه واضح و رویکرد منحصر به فرد خود را دارد و اینکه چه کسانی شهروند جهانی اند بیان می‌دارد:" در این زمینه دیدگاه و تفسیرهای مختلفی از مفهوم (شهروندی جهانی) وجود دارد. ولی برداشت‌ها و فهم مشترک در این است که این احساس متعلق به یک جامعۀ وسیع تر از مرزهای ملی است که بر مشترکات بشریت تمرکز دارد و برای برقراری ارتباط متقابل ملی و بین المللی تأکید می‌نماید."[3]
اصطلاح "شهروندی جهانی" جدید نیست، ولی از زمان آغاز اولین ابتکار آموزش جهانی توسط دبیر کل سازمان ملل متحد در سال 2012، آن را جهت توسعه در عرصۀ آموزش مطرح کرد که "ترویج شهروندی جهانی" را به عنوان یکی از سه حوزۀ اولویت کار خود همراه با دسترسی و کیفیت تعلیم و تربیه در سراسر جهان مطرح کرد. برای سازمان یونسکو، شهروندان جهانی افرادی هستند که فرا منطقوی فکر می‌کنند و برای یک جهان صلح آمیز، امن و پایدار عمل می‌کند.
سازمان یونسکو در مورد هدف آموزش شهروندی جهانی(GCED) می‌نگارد:" هدف از آموزش جهانی شهروندی، آموزش دادن به دانش آموزان در تمام سنین با اتکاء به ارزش‌ها، دانش و مهارت‌هایی است که بر پایۀ احترام به حقوق بشر، عدالت اجتماعی، تنوع، برابری جنسیتی و پایداری محیطی استوار است و این امر باعث می‌شود تا دانش آموزان مسئولیت پذیر بوده و به عنوان شهروندان جهانی خود را احساس نمایند. به دانش آموزان فرصت‌ها و توانایی را خلق می‌کند که برای تحقق تعهدات و حقوق خود برای ساختن آیندۀ بهتر برای همه در همه زمینه‌ها از جمله حقوق بشر، صلح پروری و فهم بین المللی و تلاش نمایند."
تعهد یونسکو نسبت به GCED با فهم و دیدگاه منحصر به فرد خود بر پایۀ صلح استوار است و بر این باور است که صلح پایدار مهمتر از امنیت و آزادی از خشونت است. همانطوری که در اساسنامۀ یونسکو آمده است:" از آنجاییکه جنگ در ذهن انسان شکل می‌گیرد، دفاع از صلح نیز باید در ذهن انسان ایجاد شود".[4]
این دیدگاه مستلزم صلح پایدار و تعهد به چهار نوع یادگیری است که اغلب به "چهار رکن آموزش" اشاره می‌شود:
- یادگیری برای یاد گرفتن
- یادگیری برای عمل کردن آن
- یادگیری برای بودن، توسعه‌ی ظر فیت‌های فردی
- یادگیری برای زندگی با همی، برای زندگی در کنار هم و با هم در سطح خانواده و جامعه.
سازمان یونسکو از دولت‌ها حمایت می‌کند تا GCED را در سیستم‌های آموزشی ملی، از جمله در سیاست‌های آموزشی، محتوی، شیوه‌های تدریس، محیط‌های یادگیری آموزش دهد. این کار شامل نظارت بر آموزش صلح، حقوق بشر و ترویج آموزش بین فرهنگی و چند زبانه، و همچنین کار با گروه‌های مختلف ذینفع و جوانان است که اغلب در حال پیشرفت در منطقه GCED هستند.[5]سازمان یونسکو از طریق سازمان‌های وابسته به آن سعی می ورزد تا برنامه‌های آموزشی را در قالب سمینار ها و ورکشاپ‌ها در کشور های مختلف دایر نماید تا بر مبنای آن اهداف فوق را در سطح جهانی کسب نمایند.
- ضرورت تطبیق آموزش شهروندی جهانی در برنامه درسی
امروزه نظام‌هاي آموزشی کشورهاي مختلف جهان در اشکال و ابعاد گوناگون به آموزش و تربیت شهروندي و شهروند جهانی می‌پردازند. فرصت دادن به دانش آموزان با آزادی‌هایی که جزء حقوق مدنی و سیاسی افراد است و از جمله آنها آزادی بیان، آزادی اجتماعات، امنیت فردی و … آشنا شوند، نه تنها موجب رشد فردی در آنها فراهم میگردد، بلکه باعث افزایش روحیه مشورت، مشارکت، بردباری، صلح پروری، احترام به حقوق فردی و اجتماعی و عدم تبعیض آنها نیز میگردد[6]. درنظر گرفتن مسایل جهانی طرز دید و نگاه معلمین، شاگردان و افردا جامعه را از حیطه کوچک دِه یا قریه بیرون کرده و نگاه آنان را در مسایل مهم ملی و شرکت در تصمیم گیریهای جمعی و توجه به انجام کارهای مؤثر می‌نماید.
آموزش شهروندي جهانی منجر به تحکیم و تقویت نظام ارزشی مهارت‌هاي شهروندي در جهت استحکام دموکراسی و مشارکت پایدار شهروندان میگردد. این مؤلفه ضامن بقاء و تداوم حیات اجتماعی و توسعه‌ي همه جانبه در نظام تعلیم و تربیه گردیده و باورها و ارزش‌هاي جامعه را حفظ و ارتباطات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادي و سیاسی جهانی را تقویت می‌بخشد.
دکتر TOH. Swee-Himاستاد آموزش شهروندی جهانی در سازمان APCEIU در این رابطه می‌گوید:" آموزش شهروندی جهانی بر پایه آموزش صلح، آموزش حقوق بشر، آموزش برای فهم بین المللی و آموزش برای توسعه پایدار می‌باشد. آنها مانند رودخانه ای با شاخه‌های زیادی هستند که در این رودخانه می‌توانیم باهم بیامیزیم و از یکدیگر یاد بگیریم"[7].
بر همین اساس سازمان آموزشی آسیا پسیفیک برای فهم بین المللی (APCEIU)[8] که در کشور کوریای جنوبی موقعیت دارد یکی از سازمان‌های کتگوری دوم سازمان یونسکو بوده و سالانه چندین برنامه آموزش شهروندی جهانی را برای معلمین از کشورهای مختلف برگزار می‌کند. این معلمین تجارب، اندوخته‌ها و تجربیات خویش را با معلمین و شاگردان در کشور متبوع شان شریک می‌سازند. خوش بختانه از افغانستان نیز تعدادی از استادان تربیه معلم در همین برنامه‌ها اشتراک نموده اند و اما به سان که توقع می‌رود زمینه شریک ساختن تجربیات شان با سایر معلمین و شاگردان فراهم نبوده و از چنین ظرفیت‌های استفاده بهینه صورت نمی‌گیرد.
از آنجاییکه کشور ما با چالش‌های چون جنگ، تعصب، عدم احترام به فرهنگ‌ها و عدم آگاهی از حقوق بشر و نبود بردباری رنج می‌برد، این برنامه در قالب برگزاری سمینارها و ورکشاپ می‌تواند نقش سازنده ای در رفع چالش‌های متذکره گردد. نویسنده بدین باور است که ما زمانی می‌توانی با این چالش‌ها مبارزه کنیم که دید خود را نسبت به قضایا از سطح قریه، قوم، گروه و مذهب وسیع تر بسازیم و نگاه انسانی و جهانی داشته باشیم. این همه تنها از طریق آموزش شهروندی جهانی در مکاتب امکان پذیر خواهند بود.
از جانب دیگر وزارت معارف و ادارات همکار آن مؤظف گردیده اند تا هدف چهارم انکشاف پایدار ملل متحد 2030 را تعقیب و جهت دستیابی آن اقدامات لازم را روی دست بگیرند. بناً آموزش شهروندی جهانی یکی از موارد مهم است که دو هدف (چهارم و پنجم) اهداف انکشاف پایدار ملل متحد را دربر گرفته و از این طریق می‌تواند در جهت رسیدن به آن اهداف اقدام نماید.
نتیجه گیری
جوامع امروز به سوی جهانی شدن در حرکت است و این موضوع یکی از بحث برانگیزترین مسایل روز جهان نیز به‌شمار می‌رود. پدیده‌ای که در تصمیم‌گیری‌ها و فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی انسان‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای داشته و مرزهای جغرافیایی را به حداقل ممکن کاهش می‌دهد، منافع مردم و کشورها را بیش از پیش به‌هم تنیده کرده و علاوه بر کالا وخدمات، افکار و دانش بشری را نیز آسانتر و بی‌حد و مرزتر از گذشته مبادله می‌کند. از آنجاییکه ما جزء از جهان امروز هستیم و یا به سخن دیگر شرایط حاضر ایجاب می‌کند تا همگام و هم‌صدا با جهان در حرکت باشیم، نیازمندیم تا در سیستم تعلیم و تربیه ما نیز مطابق به نیازهای امروز توجه نماییم. آموزش شهروندی جهانی یکی از ضرورت‌های است که باید در نصاب معارف کشور گنجانیده شود. از جانب دیگر به معلمان نیز آموزش داده شود تا نگاه شاگردان را از همان دوران با مسایل مهم جهانی مثل احترام به حقوق بشر، احترام به تنوع فرهنگی و فرهنگ صلح پروری جلب نموده و در در حول جهان بی اندیشند.
همچنان آموزش شهروندی جهانی مؤلفه‌های را بازگو می‌کند که موجب رشد تفکر انتقادی و بردباری در میان شاگردان گردیده و می‌تواند ذهنیت‌های خلاق و مبتکر را تقدیم جامعه نماید. زیرا جامعه ای درجهان امروز موفق هستند که سیستم تعلیم و تربیه شانرا مطابق به نیازهای روز وفق دهند. بدین لحاظ فکر می‌کنم آموزش شهروندی جهانی در شرایط امروز از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و تطبیق آن می‌تواند کشور ما را از این چالش‌ها بیرون سازد.
حیات الله مهریار
فهرست مأخذ
- مطلق، دکتر معصومه، مطالعات راهبردی جهانی شدن. تهران: زمستان 1389.
- صافی، احمد، آموزش و پرورش ابتدایی، راهنمایی تحصیلی و متوسط. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب، 1380.
- قائیدی، یحی، تربیت شهروند آینده(فصلنامه نو آوری‌های آموزشی)، 1385: شماره 17.
- بروشور فعالیت‌های کمیسیون ملی یونسکو و آیسیسکو- افغانستان، 1397.
- APCEIU newsletter #No 90, 19 September 2016.
- www.unesco.org
- www.unescoapceio.org
- www.gcedonlinecampus.org
- www.unesconatcom.af
- www.sdgs.gov.af
[1] SDG Committee in Afghanistan
[2] بروشور فعالیت‌های سالانه کمیسیون ملی یونسکو و آیسیسکو-افغانستان 1397
[3] www.unesco.org
[4] www.unesco.org
[5] www.gcedonlinecampus.org
[6] صافی، احمد، آموزش و پرورش ابتدایی. 1384، تهران: سمت
[7] www.gcedonlinecampus.or
انسانهای امروز همانند انسانهای دیروز تمام عمر خود را در یک قریه یا یک ده سپری نمیکنند و یا به قول دیگر دنیای امروز دنیای ماشینی می‌باشد و طبعا انسان‌ها را نیز ماشینی می سازد. شاید آن مهر ومحبت که در قدیم میان مردم وجود داشت امروزه آن صمیمت در کار نباشد، ولی این را هم نمی توان بصورت کل در میان تمام مردم تطبیق کرد. ولی یک چیز را نادیده نباید گرفت که زادگاه انسان‌ها و خاطرات که با آن گره خورده است و پیوندهای که با رسم ورسوم آنجا دارد هیچگاهی فراموش نمی شود از اینرو " قریه مزار مکلی" یکی از چهار قول میرآدینه برایم خاطره انگیزترین جای است. ولو که در هر جای این کره خاکی زندگی ام سپری نمایم هیچگاهی آن خاطرات بازی های سنگرک، توب دنده، کشت ماکان و... از یاد نخواهم برد. از سوی هم ارتباط نوعی از مجازی آن از راه دور، بهترین گزینه را در انترنت یافتم. از اینرو بنده لازم دانستم در دنیای مجازی ارتباط از این طریق برای بازگوی اندیشه هایم با دیگران نیز ارتباط داشته باشم. بلی حدود بیست و چند بهاری از عمرم را با هیاهوی روزگار سپری کرده ام. از تاریخ تولد ام دقیقا نمیدانم همانند سایر دوستان در درج آن بی توجهی شده است. بهر صورت خدا بیامرز بابه مادری ام که یک شخص مذهبی و در امورات مسایل دینی اش سخت پابند بود نام ام را حیات الله گذاشت و بعد از آنکه تخلص یا به گفته ملاها نام فامیلی رواج یافت به این دغدغه بودم که کدام یک را انتخاب نمایم؟ در حالیکه بابه کلان ام غلام حسن نام داشت که در اینصورت باید حسنی نام میگذاشتم. از سوی هم پسر کلان کاکایم و برادران بزرگم را "محمدی" میگفتند. از اینکه میان این دو کدام برتری کسی احساس نکند نظر به انتخاب همصنفانم که دقیقا در صنف نهم بودم "مهریار" بهترین گزینه ای را برایم برشمردند. من هم بدون آنکه به حرف آنها انتقاد نمایم پذیرفتم. از آن به بعد هر آن مطلب که داشتم با زکر " حیات الله مهریار" می نویشتم و حالا هم جمع کثیری از دوستان با همان مهریار می شناسند. برای معلومات بیشتر به پروفایلم مراجعه نمایید.